[8 CHI TIẾT] Hướng dẫn đầu tư chứng khoán phái sinh

Thị trường đầu tư chứng khoán phái sinh Việt Nam chính thức xây dựng và phát triển từ đầu năm 2017, nhưng hiện nay đã phát triển nhanh chóng và phổ biến, các nhà đầu tư sử dụng rộng rãi. Kinh nghiệm đầu tư chứng khoán phái sinh là điều rất nhiều các nhà đầu tư mới quan tâm. Cùng chúng tôi tìm hiểu về hướng dẫn đầu tư chứng khoán phái sinh an toàn tại bài viết dưới đây.

1. Chứng khoán phái sinh là gì?

Trong giao dịch kinh tế, phái sinh là một dạng hợp đồng dựa trên các giá trị của các tài sản cơ sở khác nhau như tài sản, chỉ số, lãi suất hay cổ phiếu – bản thân nó không có giá trị nội tại. 

Chứng khoán phái sinh là các công cụ tài chính mà giá trị của chúng phụ thuộc vào giá của một tài sản cơ sở. Chứng khoán phái sinh quy định quyền lợi và/hoặc nghĩa vụ của các bên tham gia hợp đồng đối với việc thanh toán và/hoặc chuyển giao tài sản cơ sở với một mức giá được thỏa thuận trước vào một thời điểm nhất định trong tương lai.

Tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh có thể là hàng hóa như nông sản, kim loại, v,v.. hoặc công cụ tài chính như cổ phiếu, trái phiếu, lãi suất, v.v. 

Để đạt thành công khi đầu tư chứng khoán phái sinh nhà đầu tư cần nắm được khái niệm, các thuật ngữ cơ bản của chứng khoán phái sinh từ đó hướng dẫn đầu tư chứng khoán phái sinh cũng không bị bỡ ngỡ. 

2. Các loại chứng khoán phái sinh phổ biến trên thị trường đầu tư chứng khoán phái sinh Việt Nam

Thị trường đầu tư chứng khoán phái sinh là nơi diễn ra các giao dịch chứng khoán phái sinh bao gồm trao đổi, mua bán những sản phẩm cụ thể là cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ,… Tuy nhiên, các nhà đầu tư tham gia thị trường sẽ không được nhận trực tiếp các loại chứng khoán này, mà họ sẽ nhận một loại giấy tờ quy đổi giá trị đúng bằng với chúng, cụ thể chính là những hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai,…

Chứng khoán phái sinh bao gồm 4 loại chính và phổ biến đó là:

– Hợp đồng kỳ hạn: là một thỏa thuận giữa hai bên tham gia để mua và bán một loại tài sản ở một thời điểm nhất định trong tương lai với mức giá được xác định trước ngay ở thời điểm hiện tại.

– Hợp đồng tương lai: là hợp đồng kỳ hạn được chuẩn hóa, niêm yết và giao dịch trên Sở giao dịch chứng khoán.

– Hợp đồng quyền chọn: Người nắm giữ hợp đồng quyền chọn có quyền, nhưng không có nghĩa vụ, mua hoặc bán một loại tài sản cơ sở tại một thời điểm nhất định trong tương lai theo mức giá được xác định trước. Người bán hợp đồng có nghĩa vụ thực hiện giao dịch khi người nắm giữ hợp đồng chọn thực hiện quyền. Hợp đồng quyền chọn bao gồm quyền chọn mua và quyền chọn bán.

– Hợp đồng hoán đổi: Hợp đồng hoán đổi là một thỏa thuận giữa hai bên về việc hoán đổi các dòng tiền phát sinh từ các công cụ tài chính trong tương lai. Hợp đồng sẽ quy định rõ thời điểm hoán đổi dòng tiền và phương pháp tính toán cụ thể.

Trong đó, hợp đồng tương lai sẽ là sản phẩm chứng khoán phái sinh đầu tiên được niêm yết và giao dịch trên thị trường Việt Nam, cụ thể là Hợp đồng tương lai trên chỉ số cổ phiếu (VN30 và HNX30) và Hợp đồng tương lai trên trái phiếu chính phủ (kỳ hạn 5 năm).

Các sản phẩm này được lựa chọn trước tiên do tính chất sản phẩm đơn giản, tài sản cơ sở đều là các công cụ có độ rủi ro thấp và có tính đại diện cao. Nguyên tắc giao dịch Hợp đồng tương lai cũng không quá khác biệt so với giao dịch cổ phiếu trên thị trường cơ sở.

3. Giao dịch Hợp đồng tương lai có gì khác biệt so với giao dịch cổ phiếu?

Việc giao dịch Hợp đồng đồng tương lai diễn ra tương tự so với giao dịch cổ phiếu. Nhà đầu tư có thể thực hiện giao dịch thông qua giao dịch khớp lệnh hoặc giao dịch thoả thuận.

Các Hợp đồng tương lai sẽ có bảng giá riêng biệt, nhà đầu tư dựa trên kỳ vọng của mình vào xu hướng của chỉ số có thể đặt lệnh và khớp lệnh để tham gia vào Hợp đồng tương lai.

Tương tự như cổ phiếu, nhà đầu tư kỳ vọng chỉ số tăng sẽ mua hợp đồng tương lai chỉ số, nhà đầu tư kỳ vọng chỉ số giảm sẽ bán hợp đồng tương lai chỉ số. Một điểm khác biệt là các hợp đồng tương lai sẽ đáo hạn, do đó nhà đầu tư khi tham gia giao dịch cần lưu ý chọn hợp đồng có tháng đáo hạn phù hợp.

Đối với cổ phiếu trên thị trường cơ sở, nhà đầu tư muốn mua cổ phiếu cần phải có đủ số tiền, và nhà đầu tư muốn bán cổ phiếu phải có đủ số cổ phiếu trước khi giao dịch. Tuy nhiên, đối với Hợp đồng tương lai, nhà đầu tư không cần có đủ toàn bộ số tiền để tham gia vị thế mua, hoặc không cần nắm giữ tài sản cơ sở để tham gia vị thế bán.

Nhà đầu tư khi giao dịch Hợp đồng tương lai, đối với cả bên mua và bên bán, sẽ cần làm quen với hai hoạt động chính trong Giao dịch hợp đồng tương lai: Ký quỹ và thanh toán hàng ngày.

4. Ký quỹ là gì? và ký quỹ hoạt động như thế nào trong đầu tư chứng khoán phái sinh?

Ký quỹ là một trong những điểm khác biệt của giao dịch chứng khoán phái sinh so với giao dịch cổ phiếu. Ký quỹ trong giao dịch chứng khoán phái sinh đóng vai trò như một khoản đặt cọc để đảm bảo việc thực hiện nghĩa vụ của hai bên khi tham gia hợp đồng. Trung tâm lưu ký sẽ quy định tỉ lệ ký quỹ ban đầu cho mỗi loại hợp đồng khác nhau.

Tỉ lệ ký quỹ ban đầu do trung tâm lưu ký quy định sẽ nêu rõ nhà đầu tư phải ký quỹ bao nhiêu phầm trăm giá trị hợp đồng trước khi tham gia giao dịch chứng khoán phái sinh.

Nhà đầu tư không có đủ số tiền ký quỹ như yêu cầu có thể bị gọi ký quỹ, và phải nộp đầy đủ ký quỹ để có thể tiếp tục nắm giữ vị thế đối với Hợp đồng tương lai. Chi tiết cơ bản nhà đầu tư cần nắm được trong hướng dẫn đầu tư chứng khoán phái sinh. 

5. Việc thanh toán hàng ngày diễn ra như thế nào trong đầu tư chứng khoán phái sinh?

Một điểm khác biệt nữa của thị trường chứng khoán phái sinh là cơ chế thanh toán hàng ngày. Nhà đầu tư khi giao dịch và nắm giữ các vị thế trong các hợp đồng chứng khoán phái sinh sẽ phải thực hiện thanh toán toàn bộ lãi lỗ phát sinh từ các vị thế đó mỗi ngày:

– Nếu tài khoản chứng khoán phái sinh của nhà đầu tư lỗ ròng: nhà đầu tư sẽ phải thanh toán đầy đủ toàn bộ số lỗ phát sinh chậm nhất đến 9h sáng ngày hôm sau.

– Nếu tài khoản chứng khoán phái sinh của nhà đầu tư lãi ròng: nhà đầu tư sẽ nhận được đầy đủ số lãi phát sinh sau 11h sáng ngày hôm sau.

Lãi/lỗ ở mỗi vị thế sẽ được tính toán dựa trên giá giao dịch đóng cửa của hợp đồng tương lai đó. Riêng đối với các hợp đồng tương lai chỉ số đến ngày đáo hạn, lãi/lỗ sẽ được tính toán dựa trên giá đóng cửa của chỉ số tại ngày đáo hạn của hợp đồng tương lai đó. Đây chính là điểm khác biệt của đầu tư chứng khoán phái sinh nên chúng tôi chia sẻ để hướng dẫn đầu tư chứng khoán phái sinh cho nhà đầu tư đạt hiệu quả.

6. Quy mô hợp đồng được tính toán như thế nào?

Giống như giá của mỗi cổ phiếu, quy mô của mỗi hợp đồng phái sinh sẽ cho biết giá trị đầu tư mà nhà đầu tư đang tham gia là bao nhiêu. Quy mô hợp đồng sẽ được tính theo công thức:

Quy mô hợp đồng = giá Hợp đồng tương lai * hệ số nhân

7. Hướng dẫn đầu tư chứng khoán phái sinh

Dưới dây là chia sẻ hướng dẫn đầu tư chứng khoán phái sinh dành cho các nhà đầu tư có hứng thú với thị trường này nhưng chưa biết bắt đầu từ đâu. Cơ bản, nhà đầu tư thực hiện theo 4 bước dưới đây khi lần đầu tiên đầu tư chứng khoán phái sinh. 

Bước 1: Đăng ký mở tài khoản giao dịch để đầu tư chứng khoán phái sinh

Khi tham gia vào thị trường chứng khoán bắt buộc các nhà đầu tư cần phải đăng ký cho mình một tài khoản chứng khoán để thực hiện các giao dịch. Tài khoản chứng khoán này gọi là tài khoản chứng khoán cơ sở. Nhà đầu tư trước tiên cần phải đăng ký mở tài khoản giao dịch chứng khoán cơ sở, sau đó mới có thể đăng ký mở tài khoản phái sinh. 

Tài khoản chứng khoán phái sinh đó là tài khoản dùng trực tiếp khi nhà đầu tư đầu tư vào các sản phẩm phái sinh trên thị trường phi tập trung. Nhà đầu tư hầu như không được phép dùng nó để tham gia đầu tư vào các loại chứng khoán khác. 

Hiện nay xét về thị phần chứng khoán phái sinh thì công ty chứng khoán VPS chiếm gần 60% thị phần, đây là công ty chứng khoán tốt nhất hiện nay để mở tài khoản chứng khoán phái sinh tại Việt Nam. 

Đặc biệt VPS hỗ trợ mở tài khoản chứng khoán phái sinh Online 100%, các nhà đầu tư không cần hồ sơ để hoàn thiện hợp đồng vì VPS áp dụng công nghệ mở tài khoản chứng khoán eKYC. Khi mở tài khoản chứng khoán VPS hoặc chuyển ID môi giới nhập mã giới thiệu 6327 – Nguyễn Đức Đông hoặc K255 – Nguyễn Thị Phương sẽ được hỗ trợ sử dụng phần mềm Robot chứng khoán Dstock và phần mềm phân tích phái sinh Dchart.

Bước 2: Nộp tiền để thực hiện đầu tư chứng khoán phái sinh

Nhà đầu tư khi đã hoàn tất mở tài khoản chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư sẽ được yêu cầu nộp tiền ký quỹ/tài sản ký quỹ ban đầu lên trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam (VSD). Đây là khoản tiền cọc tối thiểu cần đóng theo quy định. 

Nhà đầu tư cần phải nạp tiền vào tài khoản chứng khoán phái sinh mà nhà đầu tư đã đăng ký. Nó cho phép nhà đầu tư thực hiện các lệnh và các giao dịch mua/bán trong tương lai. 

Sau khi đã nộp tiền ký quỹ, tài khoản chứng khoán phái sinh của nhà đầu tư đã được kích hoạt. Nhà đầu tư có tư cách trở thành một thành viên của thị trường chứng khoán phái sinh và có thể bắt đầu thực hiện các giao dịch đầu tư chứng khoán phái sinh trên thị trường. 

Bước 3: Tiến hành giao dịch và đặt lệnh mua/bán

Các bước hướng dẫn đầu tư chứng khoán phái sinh rất đơn giản. Nhà đầu tư sau khi đã hoàn tất có một tài khoản chứng khoán phái sinh và đã nạp tiền vào tài khoản. Tiếp theo cần lựa chọn sản phẩm phái sinh mà mình yêu thích, đặt lệnh giao dịch. 

Việc lựa chọn mở vị thế hoặc đóng vị thế, tiến hành ký quỹ tùy theo từng sản phẩm. Sau khi lệnh được xác nhận và chuyển đến hội sở, nhà đầu tư có thể phải bổ sung ký quỹ nếu giao dịch vượt quá số tiền trong tài khoản. 

Nhà đầu tư cũng có thể gọi trực tiếp đến số hotline của công ty chứng khoán và trao đổi với giao dịch viên và yêu cầu họ đặt lệnh cho. Nhà đầu tư cần theo dõi tỷ lệ sử dụng tài sản ký quỹ để kịp thời nộp tiền vào quỹ trước khi kết thúc ngày giao dịch. 

Để đầu tư chứng khoán an toàn và hiệu quả đừng quên theo dõi thời gian khớp lệnh của công ty quản lý cũng như so sánh mức giá đóng cửa, mở cửa của các hợp đồng, để nhà đầu tư có thể tự tính mức lãi lỗ của mình trong ngày. 

Bước 4: Kết thúc

Các công ty chứng khoán vào cuối ngày giao dịch sẽ tiến hành hạch toán lãi, lỗ về tài khoản của các nhà đầu tư. Nếu là một nhà đầu tư mới, hãy xem xết và cần trọng trong mọi quyết định của mình. Đến với thị trường đầu tư chứng khoán phái sinh khá nhạy cảm, biến động liên tục nên nhà đầu tư cần chắc chắn mình không lựa chọn sai hoặc bỏ lỡ một cơ hội đầu tư tốt.

Chi tiết hướng dẫn đầu tư chứng khoán phái sinh được chúng tôi chia sẻ qua 4 bước cơ bản trên. Nhà đầu tư có thể áp dụng để có thể tự tin tham gia đầu tư chứng khoán phái sinh. 

8. Nhà đầu tư cần chú ý gì khi tham gia giao dịch đầu tư chứng khoán phái sinh?

Khi giao dịch đầu tư chứng khoán phái sinh, sau khi đã nắm giữ vị thế, nhà đầu tư cần theo dõi hai loại tỷ lệ: Tỷ lệ sử dụng tài sản ký quỹ và tỷ lệ tài khoản phái sinh.

Tỷ lệ sử dụng tài sản ký quỹ = Giá trị ký quỹ yêu cầu/Giá trị tài sản ký quỹ hợp lệ

Tỷ lệ sử dụng tài khoản phái sinh = Giá trị ký quỹ yêu cầu/Giá trị tài sản ròng hợp lệ

Giá trị ký quỹ yêu cầu = IM + VM + DM

Trong đó:

IM: Ký quỹ ban đầu theo quy định của Trung tâm lưu ký.

VM: Giá trị lỗ ròng phát sinh trong phiên (nếu có).

DM: Ký quỹ chuyển giao, dùng thay cho IM đối với các hợp đồng phái sinh chuyển giao vật chất đến ngày đáo hạn.

Giá trị tài sản ký quỹ hợp lệ: Số tài sản ký quỹ hợp lệ đã nộp lên Trung tâm lưu ký.

Giá trị tài sản ròng hợp lệ: Số tài sản ký quỹ hợp lệ đã nộp lên Trung tâm lưu ký + tiền – nợ

Các công ty chứng khoán sẽ quy định các mức an toàn, cảnh báo và xử lý đối với từng tỷ lệ này:

• Mức an toàn: Nhà đầu tư sẽ được giao dịch chứng khoán phái sinh tối đa cho tới khi tỷ lệ đạt mức an toàn này.
• Mức cảnh báo: Khi vượt quá mức này, công ty chứng khoán sẽ gọi bổ sung ký quỹ và nhà đầu tư phải nộp thêm ký quỹ hoặc đóng bớt vị thế để tỷ lệ về thấp hơn hoặc bằng mức an toàn.
• Mức xử lý: Tài khoản của nhà đầu tư sẽ bị xử lý đóng vị thế nếu vượt quá mức này.

Bài viết trên đây chúng tôi đã giới thiệu và hướng dẫn đầu tư chứng khoán phái sinh cho các nhà đầu tư, với hy vọng các nhà đầu tư chứng khoán có những kiến thức cơ bản về đầu tư chứng khoán phái sinh. 

Tuy chỉ là một thị trường mới nổi nhưng đầu tư chứng khoán phái sinh nói chung và hợp đồng tương lai nói riêng đã và đang trở thành một trong những phương thức kiếm tiền nhanh chóng và hiệu quả với mức độ rủi ro nằm trong tầm kiểm soát. Có thể thấy nếu được hướng dẫn đầu tư chứng khoán phái sinh chi tiết thì cũng không quá phức tạp đối với những nhà đầu tư đã từng thực hiện các giao dịch với chứng khoán cơ sở. 

Nhà đầu tư có thể tham khảo thêm các dịch vụ chứng khoán của chúng tôi đang cung cấp như: Dữ liệu Forex cho Amibroker, Phần mềm chứng khoán, Dữ liệu chứng khoán cho Amibroker, Youtube chứng khoán, Code Amibroker,….. Hãy truy cập website: nududo.com hoặc số hotline: 0372.095.129 để biết thêm chi tiết.