Chỉ số chứng khoán là gì? chỉ số Vnindex, VN30-Index, HNX, HNX30, phái sinh và cách tính chỉ số chứng khoán?

Các chỉ số chứng khoán giúp các nhà đầu tư, các chuyên gia, các nhà nghiên cứu kinh tế phân tích, đánh giá được thị trường chứng khoán như thế nào nói riêng và nền kinh tế như thế nào nói chung.

Chỉ số chứng khoán thường được sử dụng để đánh giá hiệu suất của một thị trường chứng khoán, so sánh sự biến động của giá cổ phiếu và theo dõi xu hướng của thị trường trong một khoảng thời gian nhất định.

Đặc biệt, chỉ số chứng khoán có ảnh hưởng đến việc ra nhận định, quyết định đầu tư, hiệu suất thị trường,… để nhà đầu tư đưa ra các lệnh chứng khoán cuối cùng.

4. Một số chỉ số chứng khoán tiêu biểu và cách tính chỉ số chứng khoán?

a. Chỉ số Vnindex và cách tính toán

Chỉ số chứng khoán Vnindex là chỉ số đại diện cho Sở giao dịch chứng khoán thành phố Hồ Chí Minh (HOSE) từ khi thị trường chứng khoán đi vào hoạt động, đại diện cho tất cả cổ phiếu được niêm yết và giao dịch trên HOSE. Chỉ số này được tính theo phương pháp trọng số giá trị thị trường, dựa vào mức độ chi phối của từng cổ phiếu được sử dụng.

Vnindex có giá trị cơ sở ban đầu là 100 điểm, vào ngày cơ sở là ngày đầu tiên thị trường đi vào hoạt động 28/7/2000.

Chỉ số Vnindex được tính theo công thức:

VNINDEX = (Tổng giá trị thị trường của các cổ phiếu niêm yết hiện tại / Tổng giá trị của các cổ phiếu niêm yết cơ sở) x 100

Chỉ số được tính toán và thay đổi trong thời gian diễn ra giao dịch. Trong quá trình đó, sự biến động về giá cổ phiếu sẽ làm thay đổi giá trị chỉ số, đồng thời được so sánh tăng giảm đối với phiên giao dịch trước bằng %.

Ngoài ra, một số nhân tố khác làm thay đổi cơ cấu số cổ phiếu niêm yết là khi thêm, bớt cổ phiếu giao dịch vào cơ cấu tính toán. Điều này sẽ làm phát sinh tính không liên tục của chỉ số, các trọng số và cơ sở để xác định bình quân thị trường số chia đã thay đổi.

Do đó, số chia mẫu số trong công thức tính chỉ số trên phải được điều chỉnh nhằm duy trì tính liên tục cần có của chỉ số.

Theo Bộ quy tắc xây dựng và quản lý Bộ chỉ số HOSE Index phiên bản 3.0 của HOSE cập nhật tháng 11/2020, cácchỉ số (bao gồm VnIndex, VN30-Index, VN Midcap, VN100…) sẽ được tính toán dựa trên phương pháp giá trị vốn hóa điều chỉnh free-float, công thức:

Chỉ số = Giá trị vốn hóa thị trường hiện tại (CMV) / Hệ số chia

Trong đó:

CMV – Giá trị vốn hóa thị trường hiện tại được tính theo công thức:

• i=1, 2, 3,..n
• n: Số cổ phiếu trong rổ chỉ số
• pi: Giá cổ phiếu i tại thời điểm tính toán
• si: Khối lượng cổ phiếu đang lưu hành của cổ phiếu i tại thời điểm tính toán
• fi: Tỷ lệ free-float làm tròn của cổ phiếu i trong rổ chỉ số tại thời điểm tính toán
• ci: Tỷ lệ giới hạn tỷ trọng vốn hóa (chỉ tiêu này để tránh tình trạng một cổ phiếu đơn lẻ hay một nhóm cổ phiếu có liên quan chiếm tỷ trọng vốn hóa quá lớn)

Với mỗi bộ chỉ số, các cấu phần trong công thức sẽ có sự thay đổi hoặc áp dụng những quy tắc tính toán riêng.

Với hệ số chia, trong trường hợp có sự tăng hoặc giảm giá trị vốn hóa thị trường mà nguyên nhân không phải do sự biến động giá thị trường mà do các sự kiện doanh nghiệp hoặc các thay đổi về số lượng cổ phiếu thành phần, số chia cần phải điều chỉnh. Nguyên tắc là làm cho chỉ số trước và sau khi có biến động là bằng nhau.

Trong đó:

• Hệ số chia (trước) và CMV (trước) là hệ số chia và giá trị vốn hóa trước khi điều chỉnh
• Hệ số chia (sau) và CMV (sau) là hệ số chia và giá trị vốn hóa sau khi điều chỉnh

Ví dụ giá trị vốn hóa hiện tại của thị trường đang là:

• Tổng giá trị hiện tại của các cổ phiếu niêm yết trên thị trường: 1.500.000.000.000 VNĐ
• Tổng giá trị của các cổ phiếu niêm yết cơ sở ban đầu: 500.000.000.000

Vậy chỉ số điểm Vn-Index = (1.500.000.000.000 / 500.000.000.000) x 100 = 300  => 300 điểm chứng khoán

b. Chỉ số VN30 Index

Bên cạnh VN Index, HoSE đã lập và đưa vào sử dụng VN30-Index bắt đầu từ ngày 06/02/2012. Công thức dùng chung với Bộ quy tắc xây dựng và quản lý Bộ chỉ số HOSE-Index.

Chỉ số này gồm 30 cổ phiếu được niêm yết trên sàn HoSE có giá trị vốn hóa thị trường cũng như thanh khoản cao nhất.

Ví dụ, tính tới cuối phiên ngày 10/5/2022, nhóm 30 cổ phiếu này có tổng mức vốn hóa thị trường đạt hơn 3,5 triệu tỷ đồng, tương đương gần 70% tổng giá trị vốn hóa sàn HoSE. Giá trị giao dịch trung bình mỗi phiên của nhóm 30 mã bluechip chiếm gần 40% tổng giá trị giao dịch của sàn.

Theo quy định, vào ngày thứ hai của tuần thứ tư tháng 1 và tháng 7 hàng năm, HSX sẽ thực hiện đổi rổ cổ phiếu của chỉ số VN30-Index.

Các bước để chọn 30 cổ phiếu trong rổ VN30:

Bước 1: Chọn 50 cổ phiếu có giá trị vốn hóa thị trường bình quân hàng ngày trong 6 tháng cao nhất, loại trừ các cổ phiếu bị cảnh cáo, kiểm soát, tạm ngừng giao dịch hoặc có thời gian niêm yết dưới 6 tháng. Tuy nhiên các cổ phiếu có giá trị vốn hóa thuộc Top 5 của thị trường thì chỉ yêu cầu thời gian niêm yết 3 tháng trở lên.

Bước 2: Loại bỏ các cổ phiếu có tỷ lệ lưu hành tự do dưới 5%.

Bước 3: Các cổ phiếu còn lại sau bước 2 được sắp xếp theo thứ tự giá trị giao dịch hàng ngày bình quân trong 6 tháng giảm dần. 20 cổ phiếu ở thứ hạng đầu tiên sẽ được chọn vào VN30. Các cổ phiếu thứ hạng từ 21 đến 40 thì ưu tiên các cổ phiếu cũ, sau đó mới đến lựa chọn các cổ phiếu mới để cho vào rổ (điều này để đảm bảo tính ổn định của bộ chỉ số).

Bước 4: HoSE xem xét lần cuối cùng trước khi công bố rổ chỉ số mới một tuần trước ngày bắt đầu giao dịch rổ chỉ số mới.

Công thức tính VN30-Index như sau:

VN30-Index = Giá trị vốn hóa thị trường hiện tại (CMV) / Giá trị vốn hóa thị trường cơ sở (BMV)

• CMV = ΣiN x 100 = 1P1iQ1if1ic1i
• BMV = ΣNi = 1P0iQ0if0ic0i

Trong đó:

Dưới đây là danh sách 30 cổ phiếu nằm trong VN30 tính đến 09/2023:

Mã CK	Tên công ty
STB	Ngân hàng TMCP Sài Gòn Thương Tín
VIC	Tập đoàn Vingroup – CTCP
NVL	CTCP Tập đoàn Đầu tư Địa ốc No Va
TCH	CTCP Đầu tư Dịch vụ Tài chính Hoàng Huy
SSI	CTCP Chứng khoán SSI
MWG	CTCP Đầu tư Thế giới Di động
HPG	CTCP Tập đoàn Hòa Phát
POW	Tổng Công ty Điện lực Dầu khí Việt Nam – CTCP
MBB	Ngân hàng TMCP Quân Đội
PDR	CTCP Phát triển Bất động sản Phát Đạt
TPB	Ngân Hàng TMCP Tiên Phong
VPB	Ngân hàng TMCP Việt Nam Thịnh Vượng
TCB	Ngân hàng TMCP Kỹ thương Việt Nam
CTG	Ngân hàng TMCP Công Thương Việt Nam
VHM	CTCP Vinhomes
VRE	CTCP Vincom Retail
FPT	CTCP FPT
HDB	Ngân hàng TMCP Phát triển Thành phố Hồ Chí Minh
SBT	CTCP Thành Thành Công – Biên Hòa
VNM	CTCP Sữa Việt Nam
PLX	Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam
KDH	CTCP Đầu tư và Kinh doanh Nhà Khang Điền
VCB	Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam
VJC	CTCP Hàng không VIETJET
MSN	CTCP Tập đoàn MaSan
BID	Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam
BVH	Tập đoàn Bảo Việt
GAS	Tổng Công ty khí Việt Nam – CTCP
PNJ	CTCP Vàng bạc Đá quý Phú Nhuận
REE	CTCP Cơ điện lạnh

c. Chỉ số HNX là gì?

HNX-Index là chỉ số phản ánh biến động giá của các mã cổ phiếu được niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội. Chỉ số HNX-Index trước đây còn có tên gọi là HASTC-Index, do Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội từng là Trung tâm Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HASTC) trước khi được tổ chức lại.

Chỉ số thị trường chứng khoán là một giá trị được thống kê, có chức năng phản ánh tình trạng của thị trường cổ phiếu. Nó được tổng hợp từ một danh sách chứng khoán theo một phương pháp tính toán nhất định.

Thông thường, danh mục đầu tư sẽ bao gồm tập hợp những cổ phiếu có điểm chung, chẳng hạn như cổ phiếu trong cùng một sở giao dịch chứng khoán, cùng ngành hoặc cùng giá trị thị trường.

Các chỉ số chứng khoán này có thể được thiết lập bởi sở giao dịch chứng khoán, hoặc bởi một công ty thông tin hoặc một tổ chức tài chính.

Tính toán chỉ số HNX-Index: Chỉ số HNX-Index được tính bằng cách chia tổng giá trị thị trường hiện tại cho tổng giá trị thị trường ban đầu và nhân với một hệ số cố định (thường là 100 hoặc 1,000) để đưa chỉ số về một mức thích hợp.

Công thức tính toán:

HNX-Index = (Tổng giá trị thị trường hiện tại / Tổng giá trị thị trường ban đầu) x 100

Trong đó:

• Giá trị thị trường = Giá thị trường của cổ phiếu x số lượng cổ phiếu niêm yết

Chúng ta có thể thấy rằng chỉ số HNX-Index phản ánh sự biến động và hiệu suất của thị trường chứng khoán HNX dựa trên sự thay đổi của tổng giá trị thị trường của các cổ phiếu niêm yết.

d. Chỉ số HNX30?

Chỉ số HNX30 là một chỉ số chứng khoán của Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX), gồm 30 công ty có vốn hóa thị trường lớn nhất trên sàn giao dịch này. Chỉ số này được tính dựa trên giá cổ phiếu của các công ty thành viên và được cập nhật theo thời gian thực trong suốt thời gian giao dịch.

Chỉ số HNX30 được sử dụng để đo lường sự biến động của thị trường chứng khoán Hà Nội, cũng như đánh giá hiệu suất của các công ty thành viên. Nó là một tiêu chuẩn quan trọng để so sánh với các chỉ số chứng khoán khác trên thế giới và được sử dụng rộng rãi trong việc đưa ra quyết định đầu tư và dự báo thị trường chứng khoán.

Tiêu chí lựa chọn cổ phiếu vào rổ HNX30:

HNX30 bao gồm 30 mã cổ phiếu, những mã cổ phiếu có thể lọt rổ vào bộ chỉ số này cần đáp ứng được những tiêu chí về: thanh khoản, giá trị vốn hóa, mức tập trung của các nhóm ngành. Danh sách 30 mã cổ phiếu này sẽ được xem xét định kỳ 6 tháng 1 lần. Sau 6 tháng, nếu các mã cổ phiếu nằm trong 3 điều khoản sau sẽ bị loại khỏi rổ:

• Mã cổ phiếu bị kiểm soát, ngừng giao dịch trong vòng 3 tháng 
• Tỷ lệ tự do chuyển nhượng cổ phiếu thấp, ở mức dưới 5%
• Cổ phiếu có thời gian niêm yết trên sàn dưới 6 tháng (ngoại trực một số trường hợp đặc biệt được Hội đồng thông qua)

Các bước chọn lọc cổ phiếu đủ tiêu chí rổ HNX30:

• Bước 1: Chọn lọc ra 100 cổ phiếu có giá trị bình quân giao dịch cao nhất trong 12 tháng gần nhất
• Bước 2: Tiếp tục loại, giữ lại 70 cổ phiếu có giá trị vốn hóa thị trường cao nhất
• Bước 3: Trong 70 cổ phiếu vừa chọn, kiểm tra tính thanh khoản. Mã cổ phiếu nào trong 6 – 12 tháng có tỷ lệ nhỏ hơn 0,2% sẽ bị loại
• Bước 4: Lựa chọn 30 mã cổ phiếu có tỷ lệ chuyển nhượng lớn nhất, đảm bảo mỗi ngành không vượt quá 20% cổ phiếu trong rổ.

Một số mã cổ phiếu của chỉ số HNX30 bao gồm:

Theo thống kê của sở Giao dịch chứng khoán, dưới đây là danh sách 30 cổ phiếu trong rổ HNX30 tính đến 09/2023:

STT	Mã CK	Tên Tổ chức phát hành	Ngày vào rổ	Tỷ lệ free-float (%)
1	BCC	CTCP Xi măng Bỉm Sơn	04/05/2022	30
2	BVS	Công ty Cổ phần Chứng khoán Bảo Việt	02/07/2012	45
3	CEO	CTCP Tập đoàn C.E.O	04/05/2015	75
4	DDG	CTCP Đầu tư Công nghiệp Xuất nhập khẩu Đông Dương	01/11/2019	100
5	DTD	CTCP Đầu tư Phát triển Thành Đạt	02/05/2019	60
6	DVM	CTCP Dược liệu Việt Nam	04/05/2023	75
7	DXP	CTCP Cảng Đoạn Xá	01/11/2021	50
8	HLD	CTCP Đầu tư và phát triển Bất động sản HUDLAND	04/05/2023	50
9	HUT	CTCP Tasco	02/07/2012	95
10	IDC	Tổng Công ty IDICO – CTCP	06/10/2021	70
11	L14	CTCP Licogi 14	02/05/2018	75
12	L18	CTCP Đầu tư và Xây dựng số 18	04/05/2022	45
13	LAS	CTCP Supe Phốt phát và Hóa chất Lâm Thao	29/12/2020	35
14	LHC	CTCP Đầu tư và Xây dựng Thủy lợi Lâm Đồng	04/05/2020	75
15	MBS	Công ty Cổ phần Chứng khoán MB	01/11/2017	25
16	NBC	CTCP Than Núi Béo – Vinacomin	01/11/2022	35
17	NTP	CTCP Nhựa Thiếu niên- Tiền Phong	02/11/2020	30
18	PLC	Tổng Công ty Hóa dầu Petrolimex – CTCP	04/05/2022	25
19	PVC	Tổng Công ty Hóa chất và Dịch vụ Dầu khí – CTCP (PVChem)	02/05/2019	65
20	PVS	Tổng CTCP Dịch Vụ Kỹ Thuật Dầu Khí Việt Nam	02/07/2012	50
21	SHS	Công ty Cổ phần chứng khoán Sài Gòn – Hà Nội	02/07/2012	95
22	SLS	CTCP Mía đường Sơn La	04/05/2023	50
23	TAR	CTCP Nông nghiệp Công nghệ cao Trung An	01/11/2021	90
24	TDN	CTCP Than Đèo Nai – Vinacomin	04/05/2023	35
25	TIG	CTCP Tập đoàn Đầu tư Thăng Long	04/05/2022	60
26	TNG	CTCP Đầu tư và Thương mại TNG	02/05/2019	60
27	TVD	CTCP Than Vàng Danh – Vinacomin	01/11/2022	35
28	VC3	Công ty Cổ phần Tập đoàn Nam Mê Kông	04/05/2016	50
29	VCS	CTCP VICOSTONE	23/09/2016	20
30	VIG	Công ty cổ phần Chứng khoán Đầu tư Tài chính Việt Nam	04/05/2023	80

e. Chỉ số UPCOM?

Dựa trên nhu cầu phát triển, ngày 24/6/2009, Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội chính thức đưa thị trường giao dịch các công ty đại chúng chưa niêm yết (UPCOM) nhằm tạo một cơ chế hoạt động vừa linh hoạt, vừa chặt chẽ, đem lại quyền lợi chính đáng cho doanh nghiệp, bảo vệ lợi ích nhà đầu tư, tránh các rủi ro trên giao dịch thị trường tự do.

Cùng với thị trường UPCOM, HNX đưa ra chỉ số thị trường có tên gọi UPCOM Index. Chỉ số UPCOM Index được tính toán bắt đầu từ ngày chính thức mở cửa phiên giao dịch đầu tiên của thị trường (24/6/2009), được gọi là thời điểm gốc với 10 doanh nghiệp đăng kí giao dịch.

Giống như hai chỉ số VN-Index và HNX-Index, UPCOM-Index tính toán mức biến động giá đối với các giao dịch thoả thuận điện tử của tất cả các cổ phiếu giao dịch trên thị trường UPCOM.

Cách tính chỉ số Upcom

• Phương pháp tính chỉ số UPCOM-Index bằng cách so sánh tổng giá trị thị trường hiện tại với tổng giá trị thị trường của các cổ phiếu niêm yết tại thời điểm gốc. Tại thời điểm gốc, chỉ số có giá trị bằng 100.
• Công thức tính:

UPCOM-Index = Tổng giá trị thị trường hiện tại (GTn)/ Tổng giá trị thị trường của các cổ phiếu niêm yết tại thời điểm gốc (GT0) x 100

hoặc

UPCOM-Index = ∑(pitqit)/∑(pi0qit)

Trong đó:

pit: Giá thị trường của cổ phiếu i vào thời điểm hiện tại

qit: Số lượng cổ phiếu niêm yết của cổ phiếu i vào thời điểm hiện tại

pi0: Giá thị trường của cổ phiếu i vào thời điểm gốc (ngày cơ sở)

i: cổ phiếu thứ i

• Trong phiên giao dịch, chỉ số UPCOM-Index sẽ được tính mỗi khi có một giao dịch cổ phiếu được thực hiện. Như vậy, khi giá thực hiện của mỗi giao dịch cổ phiếu thay đổi thì chỉ số UPCOM-Index sẽ thay đổi theo, phản ánh sự biến động giá trong suốt phiên giao dịch.
• Trên cơ sở công khai, minh bạch và công bằng, HNX công bố kết quả giao dịch trên website của Sở, các kết quả giao dịch cũng được cung cấp cho các công ty chứng khoán, phương tiện thông tin đại chúng và các tổ chức khác để tạo điều kiện cho nhà đầu tư cập nhật thông tin nhanh và chính xác nhất.
• Tuy nhiên, cần lưu ý là chỉ số UPCOM-Index có thể dao động với biên độ lớn hơn +/-15% do giá tham chiếu được tính bằng bình quân gia quyền các giá giao dịch của ngày có giao dịch gần nhất, trong khi chỉ số cuối ngày được tính bằng giá đóng cửa của ngày giao dịch đó.

f. Chỉ số chứng khoán phái sinh?

Chứng khoán phái sinh tại Việt Nam hiện nay, các sản phẩm chứng khoán phái sinh cho phép Nhà đầu tư đặt cược vào sự “tăng” hoặc “giảm” của tài sản cơ sở trong tương lai. Nếu sự thay đổi đó diễn ra đúng như dự đoán của Nhà đầu tư, Nhà đầu tư sẽ có lời.

Hợp đồng chứng khoán phái sinh tại Việt Nam là hợp đồng tương lai và tài sản cơ sở là chỉ số VN30. Do đó, chỉ số chứng khoán phái sinh được dựa trên chỉ số VN30.